به گزارش «سراج24» انفجارهای تروریستی سه شنبه و چهارشنبه (22 و 23دی ماه) استانبول و شرق ترکیه در حالی رخ داد که یک سال قبل در انفجار تروریستی آنکارا (به عنوان بزرگترین حمله تروریستی تاریخ این کشور) بیش از صدها کشته و زخمی روی دست دولت اردوغان ماند. بمب‌گذاری شهر سور در شرق ترکیه نیز دست کمی از این حادثه نداشت.
جدای از این حملات، درگیری شدیدی بین ارتش ترکیه و جدای طلبان پ ک ک از مدتی قبل در جریان بوده و این درگیری ها با از بین رفتن مذاکرات صلح دولت با گروه جدایی طلب در دوسال گذشته از سر گرفته شده است. بسیاری بر این باورند٬ ارتش ترکیه با وجود تجربه تاریخی در رویارویی با جدایی طلبان کرد، کار راحتی پیش رو نخواهد داشت.
در بعد سیاسی تحولات ترکیه نیز چشم انداز روشنی وجود ندارد و حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردغان بعد از ناکامی در دور اول انتخابات پارلمانی این کشور و بعد از شکست در تشکیل دولت ائتلافی، در دور دوم پیروزی شکننده ای به دست آورده و همین مسئله موجب شکل گیری نزاع مداومی میان دولت و احزاب مخالف این کشور شده است.
همه اینها در حالی است که بسیاری ریشه مشکلات فعلی ترکیه را سیاست خارجی ناکارآمد حزب عدالت و توسعه می‌دانند؛ سیاستی که بسیاری از اصول اولیه که نقش اساسی در قدرت گیری دو دهه اخیر ترکیه داشت را رها کرده و با اتخاذ سیاست های غلط ترکیه را به جایی رسانده که امروز در متحدی جز قطر ندارد. ترکیهای که در دوره نخست زمامداری حزب عدالت و توسعه موفق شده بود با اتحاد اقتصادی و دیپلماتیک با کشورهای همسایه بسیاری از اهداف خود را تامین نماید، با وقوع بیداری اسلامی، درگیر منازعات منطقه‌ای شد تا بتواند قدرت خود را در سطح خاورمیانه حفظ کند. اما تغییر جهت در استفاده از ابزارها، به بزرگترین نقطه ضعف سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه در پنج سال گذشته بدل شد.
اما در راس اشتباهات سیاست خارجی ترکیه٬ حوادث تروریستی سوریه قرار دارد. مقامات ترک در تلاش برای سوء استفاده از وضعیت سوریه هستند و بر همین اساس پس از گذشت 5 سال از تحلیل اشتیاه حوادث٬ به جای تجدید نظر در سیاست های اشتباه، مقامات حزب عدالت و توسعه در تلاش هستند با ارتباط دادن ناامنی و مشکلات ترکیه به تروریسم و حوادث سوریه راهبرد اشتباه خود را توجیه کنند. طوری که در چندین فقره از حملات تروریستی ترکیه از جمله در انفجار تروریستی آنکارا و حمله ترویستی اخیر استانبول که در آن صنعت گردشگری این کشور نشانه رفته٬ سوریه و حمایت ایران و روسیه از بشار اسد به عنوان دلیل معرفی می شود.
در این راستا سیری بر شکل گیری سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه به عنوان عامل اصلی ریشه مشکلات این کشور بسیار اهمیت دارد و اگر با نگاهی کلان و از لحاظ تاریخی سیاست خارجی ترکیه را از ابتدای شکل گیری جمهوری ترکیه در نظر بگیریم، تحول تاریخی در سیاست خارجی ترکیه به عینه دیده می شود.
از ابتدای دهه 1920 تا اوایل دهه نود شعار «صلح در داخل و صلح در خارج» در کانون سیاست خارجی ترکیه قرار داشت و این کشور به دلیل توجه صرف به غرب، سیاست خارجی امنیت محور و تا اندازه‌ای منفعلانه‌ای در خاورمیانه اجرا می کرد. اما در در دهه نود و با شروع جنگ خلیج فارس و احتمال شکل گیری کردستان مستقل در مرزهای جنوبی این کشور، ترکیه این بار سیاست فعالی را در خصوص منطقه اما با همان محوریت امنیتی دنبال کرد.
با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه، ترکیه به تدریج سیاست خارجی کاملا متفاوتی با دوره‌های قبل را در پیش گرفت، خصوصا پس از سال 2007 سیاست خارجی ترکیه با نام احمد داوود اوغلو (نخست وزیر کنونی و وزیر امور خارجه سابق) و اصل مهم تنش صفر با همسایگان که نوعی ترجمان صلح در خارج دوران سنتی بود، عجین شد که می توان آن را با توجه به نقش میانجی گری ترکیه در منازعات منطقه، به تعبیری بروز سیاست خارجی فعال چند وجهی برای ترکیه توصیف کرد.
اما اشتباه بزرگ ترکیه بعد از بیداری اسلامی در منطقه بروز کرد. حزب حاکم عدالت و توسعه پس از 2011 و به دنبال تحولات جهان عرب نوعی سیاست خارجی فعال از نوع جریان ساز هویتی در منطقه را پیش گرفت که در رقابت با رقبای منطقه ای خود قرائت متفاوتی از اسلام یعنی اسلام اخوانی را برای گسترش حوزه نفوذ خود در منطقه دنبال کرد. سیاستی که در بسیاری از حوزه ها به حمایت مستقیم از تروریسم منجر شد.
سیاستی که به دنبال ناکامی در مصر، عدم موفقیت در سوریه، انتقاد از سیاست های ایران در منطقه در حین تداوم رویکرد پیشین، ابهام در روابط با داعش به علاوه مخالفت های احزاب داخلی، با چالش های چند وجهی و در نتیجه نوعی سرگردانی بین گزینه های چندگانه روبرو شده و تناقض رفتاری حیرت انگزی در چند سال اخیر به نمایش گذاشته است.
در حالی که حزب عدالت و توسعه در عرصه سیاست خار جی با شعار احیای هویت اسلامی روی کار آمدند و با توسل به این شعار نیز موفقیت بزرگی به دست آوردند، بعد از تحولات مرتبط با بیداری اسلامی در منطقه سیاست خارجی ترکیه نیز دست خوش تحول شد و مشکلات این کشور نیز از این مقطع آغاز شد.
تمرکز بر بعد هویت اسلامی با حوادث مرتبط با بیداری اسلامی شدت بیشتری گرفت. لذا زمانی که از سال 2011 انقلاب های عربی رخ داد و حتی زمانی که غرب نیز از این تحولات غافلگیر شده بود؛ ترکیه و کشور های غربی، برای مهار این انقلاب ها اخوان المسلمین را به عنوان تنها نیروی سازمان یافته و تاثیر گذار قلمداد کردند. لذا از آنجایی که حزب عدالت و توسعه بخشی از اخوان المسلمین بود، بنا بر این شد ترکیه پل ارتباطی اخوان المسلمین در مصر٬تونس و سایر کشور ها باشد.
اخوان المسلمین و ترکیه که تلاش داشتند رهبری جریان بیداری اسلامی را بر عهده بگیرند٬ در دو مورد به غرب قول دادند؛ یکی آن که تلاش کنند انقلاب ایران به این انقلاب ها مرتبط نشود و دوم امنیت اسرائیل تأمین شود.
با این رسالت بود که سیاست تنش صفر با همسایگان به نوعی کنار گذاشته شده و سیاست توسعه طلبی و افزایش نفوذ در منطقه در اولویت قرار گرفت و برهمین اساس است که تلاش برای برکناری بشار اسد برای رسیدن به اهداف ترکیه در دستور کار قرار دارد.
علاوه براین به دلیل خوانش اخوانی از تحولات بیداری اسلامی٬ روابط ترکیه با کشورهایی که حکومت آنها تغییر کرد خصمانه شد حتی در مقاطعی روابط این کشور با عربستان و متحد خود در حمایت از گروههای افراطی و ترویستی نیز تیره شد و ترکیه به نوعی در انزوا قرار گرفت و فقط قطر بود که روابط خود با ترکیه را حفظ کرد. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که ترکیه باید مجددا سیاست تنش صفر با همسایگان را از سر بگیرد .
عامل دیگر مساله شخصیت آقای اردوغان است. رهبران حزب عدالت و توسعه میل به دیکتاتوری دارند. این مساله تا حدود زیادی ریشه در منابع هویتی مناقض ترکیه دارد. با وجود اینکه اکثریت مردم ترکیه مسلمان هستند، اما از نظر هویتی این کشور در خوش بینانه ترین حالت از سه منبع هویتی "هویت بالکانی، هویت آناتولیایی یا آسیایی و هویت اسلامی" متشکل شده و این مسئله در سیاست خارجی و رفتار خارجی این کشور نمود ویژه دارد.
